Ngô đồng nhất diệp
lạc
梧桐一葉落
Thiên hạ tận tri thu天下盡知秋
Sau đây là lời giải thích của cựu gs Trần-Văn Phét:
Cây ngô đồng được nhiều thi nhân dùng để miêu tả mùa
thu . Trong điển tích “Bá Nha Tử Kỳ”
cũng nhắc đến . Vua Phục Hy thấy 5 vì sao xẹt xuống cây ngô đồng rồi chim phượng
hoàng đến đậu . Vua cho người cắt cây ngô đồng làm 3 phần: thiên, địa, nhân và
làm đàn . Chỉ có đọan giữa là tiếng vừa thanh vừa đục nên đem ra sông ngâm 4 tuần
lễ (72 ngày) rồi phơi khộ sau đó chọn ngày lành tháng tốt giao cho Lưu Tử Kỳ
làm đàn, dựa theo Cung dao trì và đặt tên Dao cầm.
Ca dao ta cũng có nói về cây ngô đồng:
Cây ngô đồng cành biếc
Con chim phượng hoàng nó đậu cành cao
Thươmg em phận gái má đào
Bởi tham đồng bạc trắng nên em mới vào chốn cực thân
Không ai biết rõ nguồn gốc câu thơ chữ Hán:
Ngô đồng nhất diệp lạc
Thiên hạ tận tri thu
Thiên hạ tận tri thu
Tuy
nhiên trong bài 群芳譜 quần phương phổ của
ông Vương Tượng Tấn 王象晋(1561-1653) viết vào năm 1621 có 4 câu:
梧桐一葉落，
Ngô đồng nhất diệp
lạc
天下盡知秋。
Thiên hạ tận tri thu
梧桐一葉生,
梧桐一葉生,
Ngô đồng nhất diệp
sinh
天下新春再。
Thiên hạ tân xuân tái
Nghĩa là:
Một chiếc lá ngô đồng
rơi
Mọi người đều biết
mùa thu
Một nhánh lá ngô đồng
nẩy chồi
Mọi người biết xuân
trở lại
Có nhiều giả thuyết
khác nhau nhưng không ai xác dịnh được căn nguyên của hai câu thơ đó. Thậm chí
có người viết :
thiên hạ cộng tri thu
hay
thiên hạ cộng bi thu
thiên hạ cộng tri thu
hay
thiên hạ cộng bi thu
Virginia ngày 27 tháng 8 năm 2010
Trần-Văn Phét
